Historiarum libri quattuor

(История в четырех книгах)


Автор: Nithardus (Нитхард)

Описание:

История Каролингского государства с 814 по 843 гг., начатая по просьбе Карла Лысого в 841 г., очевидно незаконченная. Первая книга зависит от Vita Hludowici Pii imperatoris Астронома, Vita Karoli Magni Эйнхарда, равно как и Annales regni Francorum и Annales Bertiniani; в остальных книжках Нитард сообщает о событиях, которым сам был свидетелем, равно как и о Страсбургских клятвах, которые переданы дословно. Таким образом текст является важнейшим источником по каролингской гражданской войне с 840 г. Текст начинается словами: Cum ut optime, mi domine, nostis (Посвящение), Karolus bonae memoriae et merito magnus imperator ab universis nationibus vocatus (Текст).

Рукописи - Mss.

Cittа del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 235, f. 83r-v 12 в., извлечения

Paris, Bibliotheque nationale de France, Ms. lat. 9768, f. 1r-18r 11 в., из этой рукописи списаны все остальные

Paris, Bibliotheque nationale de France, Ms. lat. 14663, f. 279r-289r 15. в., неполная

M. Tischler, Einharts Vita Karoli. Studien zur Entstehung, Ueberlieferung und Rezeption, 2 (Monumenta Germaniae Historica, Schriften, 48,2), Hannover 2001, 1065-1094

Troyes, Bibliotheque municipale, ms. 3203, f. 2r-58v 16. в. составлена Пьером Питу

Литература о рукописях

см. Edd. Conti (2022) 15-23

см. Edd. Lauer (1926) xiv-xvii

E. Mueller (MGH SS rer. Germ., 44), 1907, x-xii

F. Lo Monaco, в La trasmissione dei testi latini del medioevo – Mediaeval latin texts and their transmission (Te.Tra.), 1 (Millennio medievale, 50), сост. P. Chiesa, Tavarnuzze (Firenze) 2004, 299-305

C. M. Booker, An early humanist edition of Nithard De dissensionibus filiorum Ludovici Pii, Revue d'histoire des textes, N. Ser. 5 (2010) 231-258

M. Conti, Variants and their Traps: Pierre Pithou's Philological Policy and his editions of Nithard's Historiae, Revue d'histoire des textes, N. Ser. 14 (2019) 209-223 рассматривает утерянную рукопись в качестве протографа для первого издания Питу

Издания - Edd.

P. Pithou, Annalium et historiae Francorum ab anno Christi DCCVIII. ad ann. DCCCCXC. scriptores coaetanei XII, 1/2, Parisiis 1588, 297-375 по утерянной рукописи

P. Pithou, Annalium et historiae Francorum ab anno Christi DCCVIII. ad ann. DCCCCXC. scriptores coaetanei XII, Francofurti (2 изд.) 1594, 433-488 под названием De dissentionibus filiorum Ludovici Pii ad annum usque 843 libri IV ad Carolum Calvum Francorum regem

Recueil des historiens des Gaules et de la France, 6, Paris 1749, 67-72

Recueil des historiens des Gaules et de la France, 7, Paris 1749, 10-33

G. H. Pertz (MGH SS, 2), 1829, 649-672

J. P. Migne, Patrologiae cursus completus. Series Latina, 116, Parisiis 1841-1864, 45-76 по изд. Пертца

A. Holder, Nithardi historiarum libri quattuor (Germanischer Buecherschatz, 6), Freiburg – Tuebingen 1882

G. H. Pertz – E. Mueller, Nithardi historiarum libri IIII (MGH SS rer. Germ., 44), (3 изд.) 1907, 1-53

Ph. Lauer, Nithard: Histoire des fils de Louis le Pieux (Classiques de l'histoire de France au Moyen Age, 7), Paris 1926 (переиздание 1964), 2-144 паралелльно с ф. переводом

R. Rau, Quellen zur karolingischen Reichsgeschichte. 1: Die Reichsannalen. Einhard Leben Karls des Grossen. Zwei „Leben” Ludwigs. Nithard Geschichten (Ausgewaehlte Quellen zur deutschen Geschichte des Mittelalters. Freiherr-vom-Stein-Gedaechtnisausgabe, 5), Darmstadt 1955, 383-461 по изд. Пертца-Мюллера с параллельным нем. переводом

S. Glansdorff, Nithard: Histoire des fils de Louis le Pieux (Les classiques de l'histoire de France au Moyen Age, 51), Paris 2012 Text nach Lauer (1926) параллельно с фр. переводом и улучшеным комментарием

M. Conti, Nithard: Histories (Dallas Medieval Texts and Translations, 28), Leuven – Paris – Bristol, CT 2022, 84-192 критическое издание параллельно с англ. переводом

Переводы - Transl.

Нем.

J. von Jasmund, Nithards vier Buecher Geschichten (Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 9, 6), Berlin (1 изд.) 1851

J. von Jasmund – W. Wattenbach, Nithards vier Buecher Geschichten (Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 2. Gesamtausgabe, 20), Leipzig (2 изд.) 1889

J. von Jasmund – W. Wattenbach, Nithards vier Buecher Geschichten (Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 2. Gesamtausgabe, 20), Leipzig (5 изд.) 1912

Англ.

B. W. Scholz – B. Rogers, Carolingian Chronicles: Royal Frankish Annals and Nithard's Histories, Ann Arbor 1972

P. E. Dutton, Carolingian Civilization. A Reader, Peterborough (2 изд.) 2004, 297-331 извлечения

Фр.

F. Guizot, Collection des memoires relatifs а l'histoire de France depuis la Fondation de la Monarchie Franсaise jusqu'au 13e siecle. 3: Annales d'Eginhard. Vie de Charlemagne, par Eginhard. Des Faits et gestes de Charlemagne, par un moine de Saint-Gall. Vie de Louis Le Debonnaire, par Thegan. Vie de Louis Le Debonnaire, par l'Astronome. Histoire des dissensions des fils de Louis Le Debonnaire, par Nithard, Paris 1824, 433-497

F. Guizot, Nithard. La naissance du royaume de France 829-843, Clermont-Ferrand 2002

Литература - Comm.

M. Manitius, Zu dem Epos "Karolus Magnus et Leo papa", Neues Archiv der Gesellschaft fuer aeltere deutsche Geschichtskunde 9 (1884) 614-619

M. Manitius, Zu deutschen Geschichtsquellen des 9. bis 12. Jahrhunderts, Neues Archiv der Gesellschaft fuer aeltere deutsche Geschichtskunde 11 (1886) 43-73 о данном тексте стр. 69-70

U. Berliere, Nithard, Abt von Centula (S. Riquier), Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktinerordens 8 (1887) 175-181

M. Manitius, Zu roemischen Schriftstellern im Mittelalter, Philologus 61 (1902) 455-472 о данном тексте стр. 466

E. Mueller (MGH SS rer. Germ., 44), 1907, v-xiv

E. Mueller, Der Schlachtort Fontaneum (Fontanetum) von 841, Neues Archiv der Gesellschaft fuer aeltere deutsche Geschichtskunde 33 (1908) 201-211

F. Lot – L. Halphen, Le regne de Charles le Chauve. 840-877, 1 (Bibliotheque de l'Ecole Pratique des Hautes Etudes, Sciences historiques et philologiques, 175), Paris 1909, 4l-42

E. Mueller, Die Nithard-Interpolation und die Urkunden- und Legendenfaelschungen im St. Medardus-Kloster bei Soissons, Neues Archiv der Gesellschaft fuer aeltere deutsche Geschichtskunde 34 (1909) 683-722

H. Pruemm, Sprachliche Untersuchungen zu Nithardi historiarum libri quattuor, Greifswald (Diss.) 1910

M. Manitius, Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters. 1: Von Justinian bis zur Mitte des zehnten Jahrhunderts, Muenchen 1911, 657-660

F. Kurze, Die Annales Lobienses, Neues Archiv der Gesellschaft fuer aeltere deutsche Geschichtskunde 37 (1912) 587-614 о данном тексте стр. 609-614

P. Molkenteller, Die Datierung in der Geschichtsschreibung der Karolingerzeit, Greifswald (Diss.) 1916, 36

M. Manitius, Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters. 2: Von der Mitte des zehnten Jahrhunderts bis zum Ausbruch des Kampfes zwischen Kirche und Staat, Muenchen 1923, 813-814

J. W. Thompson, The Romance Text of the Strassburg Oaths. Was it written in the Ninth Century?, Speculum 1 (1926) 410-438

F. L. Ganshof, Une nouvelle theorie sur les serments de Strasbourg, Studi medievali, N. Ser. 2 (1929) 9-25

F. L. Ganshof, Note critique sur la biographie de Nithard, в Melanges Paul Thomas. Recueil de memoires concernant la philologie classique dedie a Paul Thomas, Bruges 1930, 335-344

H. Kuhn, Das literarische Portraet Ludwigs des Frommen, Biel (Diss. Basel) 1930, 29-35

M. Manitius, Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters. 3: Vom Ausbruch des Kirchenstreites bis zum Ende des zwoelften Jahrhunderts, Muenchen 1931, 1064

H. Muehlner, Die Sachsenkriege Karls des Grossen in der Geschichtsschreibung der Karolinger- und Ottonenzeit (Historische Studien, 308), Berlin 1937, 63

Subert, En compagnie de Nithard, en juin 841, d'Auxerre а Fontanetum, Federation des societes savantes du centre de la France. Bulletin 1 (1937) 168

E. Dekkers, De Bibliotheek van St. Rikiers in de Middeleeuwen, De Gulden Passer 20 (1942) 239-259

H. Doerries, Die geistigen Voraussetzungen und Folgen der Karolingischen Reichsteilung 843, в Der Vertrag von Verdun 843. Neun Aufsaetze zur Begruendung der europaeischen Voelker- und Staatenwelt, сост. Th. Mayer, Leipzig 1943, 150-180

R. R. Bezzola, Les origines et la formation de la litterature courtoise en occident (500-1200), 1 (Bibliotheque de l'Йcole Pratique des Hautes Etudes, Sciences historiques et philologiques, 286), Paris 1944, 209-210

G. Tessier, Un diplфme inedit de Charles le Chauve pour Saint-Medard de Soissons, Bulletin philologique et historique (а 1610) du Comite des travaux historiques et scientifiques (1948-1950) 76-90

J. M. Wallace-Hadrill, The Franks and the English in the ninth century: some common historical interests, History. The Quarterly Journal of the Historical Association 35 (1950) 207-208

H. Liebeschuetz, Wesen und Grenzen des karolingischen Rationalismus, Archiv fuer Kulturgeschichte 39 (1950-1951) 17-44 о данном тексте стр. 38-39

R. Bossuat, Manuel bibliographique de la litterature franсaise du Moyen Age, Melun 1951, 5-6 Nr. 14-24

B. de Gaiffier, Les sources latines d'un miracle de Gautier de Coincy, Analecta Bollandiana 71 (1953) 110-111, 120-123

W. Mohr, Die begriffliche Absonderung des ostfraenkischen Gebietes in westfraenkischen Quellen des 9. und 10. Jahrhunderts, Archivum Latinitatis Medii Aevi 24 (1954) 19-41 о данном тексте стр. 28-29

R. Bossuat, Manuel bibliographique de la litterature franсaise du Moyen Age. Supplement (1949-1953), Paris 1955, 19 Nr. 6017-6019

M. L. Bulst, в Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, 5, Berlin - Leipzig 1955, 733-735

K.-G. Cram, Iudicium Belli, Archiv fuer Kulturgeschichte, Beiheft 5 (1955) 20-47

E. Dekkers, La Bibliotheque de Saint-Riquier au Moyen Age, Bulletin de la Societe des antiquaires de Picardie 46 (1955-1956) 157-197 о данном тексте стр. 183-186

G. de Poerck, Le ms. B.N. lat. 9768 et les serments de Strasbourg, Vox romanica 15 (1956) 188-214

M. L. W. Laistner, Thought and Letters in Western Europe A. D. 500 to 900, London (2 изд.) 1957, 271-273

W. Wattenbach – W. Levison – H. Loewe, Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter. 3: Die Karolinger vom Tode Karls des Grossen bis zum Vertrag von Verdun, Weimar 1957, 353-357

H. Tabachovitz, Les serments de Strasbourg et le ms. B. N. lat. 9768, Vox romanica 17 (1958) 36-50

B. de Gaiffier, Le calendrier d'Heric d'Auxerre du manuscrit de Melk 412, Analecta Bollandiana 77 (1959) 392-426 о данном тексте стр. 401-403

R. Bossuat, Manuel bibliographique de la litterature franсaise du Moyen Age. Second supplement (1954-1960), Paris 1961, 15 Nr. 7110-7115

W. Wehlen, Geschichtsschreibung und Staatsauffassung im Zeitalter Ludwigs des Frommen (Historische Studien, 418), Luebeck – Hamburg 1970

F. L. Ganshof, Een historicus uit de IXe eeuw: Nithard, Mededelingen van de koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone kunsten van Belgii, Klasse der Letteren 33/3 (1971)

H. Patze, iustitia bei Nithard, в Festschrift fuer Hermann Heimpel zum 70. Geburtstag, 3 (Veroeffentlichungen des Max-Planck-Instituts fuer Geschichte, 36,3), Goettingen 1972, 147-165

K. Sprigade, Zur Beurteilung Nithards als Historiker, Heidelberger Jahrbuecher 16 (1972) 94-105

F. Brunhoelzl, Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters. 1: Von Cassiodor bis zum Ausklang der karolingischen Erneuerung, Muenchen 1975, 399-402

N. Staubach, Das Herrscherbild Karls des Kahlen. Formen und Funktionen monarchischer Repraesentation im fruehen Mittelalter, Muenster (Diss.) 1981, 79 sqq.

J. L. Nelson, Public Histories and Private History in the Work of Nithard, Speculum 60 (1985) 251-293

M. L. Bulst-Thiele, в Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, 6, Berlin - New York (2 изд.) 1987, 1164-1166

H.-W. Goetz, "Regnum". Zum politischen Denken der Karolingerzeit, Zeitschrift der Savigny-Stiftung fuer Rechtsgeschichte. Germanistische Abteilung 104 (1987) 110-189

J. L. Nelson, Ninth Century Knighthood. The Evidence of Nithard, в Studies in Medieval History presented to R. A. Brown, Woodbridge 1989, 255-266

A. Oennerfors, In Nithardi Historiarum libros Annotatiunculae, в Tradition und Wertung. Festschrift fuer Franz Brunhoelzl zum 65. Geburtstag, сост. G. Bernt – F. Raedle – G. Silagi, Sigmaringen 1989, 75-84

F. Gasparri, в Dictionnaire des lettres franсaises. 1: Le Moyen Age, сост. R. Bossuat, Paris 1994, 1076-1078

J. L. Nelson, The search for peace in a time of war: the Carolingian Bruederkrieg 840-843, в Traeger und Instrumentarien des Friedens im hohen und spaeten Mittelalter (Vortraege und Forschungen, 43), сост. J. Fried, Sigmaringen 1996, 87-114

J. L. Nelson, Violence in the Carolingian world and the ritualization of ninth-century warfare, в Violence and Society in the Early Medieval West, сост. G. Halsall, Woodbridge 1998, 90-107

A. Krah, Die Entstehung der "potestas regia" im Westfrankenreich waehrend der ersten Regierungsjahre Kaiser Karls II. (840-877). Der Koenig in herrschaftstheoretischen Schriften des spaeten Mittelalters, Berlin 2000, 168-186

I giuramenti di Strasburgo. Riflessioni sui testi e la loro conservazione, сост. F. Lo Monaco (Tradizione letteraria, 3), Bergamo 2002

R. Schieffer, Zur Dimension der Ueberlieferung bei der Erforschung narrativer Quellen des Mittelalters, в Von Fakten und Fiktionen. Mittelalterliche Geschichtsdarstellungen und ihre kritische Aufarbeitung, сост. J. Laudage, Koeln - Weimar - Wien 2003, 63-77 о данном тексте стр. 74-75

E. Pitz, Verfassungslehre und Einfuehrung in die deutsche Verfassungsgeschichte des Mittelalters (Schriften zur Verfassungsgeschichte, 75), Berlin 2006, 807-852

S. Airlie, The World, the Text and the Carolingian: Royal, Aristocratic and Masculine Identities in Nithard's Histories, в Lay Intellectuals in the Carolingian World, сост. P. Wormald – J. L. Nelson, Cambridge – New York 2007, 51-76

M. Leja, The Making Of Men, Not Masters: Right Order and Lay Masculinity according to Dhuoda and Nithard, Comitatus. A Journal of Medieval and Renaissance Studies 39 (2008) 1-40

S. Patzold, Episcopus. Wissen ueber Bischoefe im Frankenreich des spaeten 8. bis fruehen 10. Jahrhunderts (Mittelalter-Forschungen, 25), Ostfildern 2008, 239-242 (http://nbn-resolving.de)

J. Pysiak, в The Encyclopedia of the Medieval Chronicle, сост. G. Dunphy, Leiden – Boston 2010, 1152-1153

J. Alazard-Fontbonne, Nithard et l'Histoire des fils de Louis le Pieux, в Rerum gestarum scriptor. Histoire et historiographie au Moyen Age. Melanges Michel Sot, сост. M. Coumert, Paris 2012, 59-66

M. Clauss, Die Schlacht als narratives Konstrukt. 841: Zweimal Fontenoy, в Kulturgeschichte der Schlacht (Krieg in der Geschichte, 78), сост. M. Fuessel – M. Sikora, Paderborn 2014, 53-78

D. M. Polanichka – A. Cilley, The very personal history of Nithard: family and honour in the Carolingian world, Early medieval Europe 22 (2014) 171-200

B. S. Bachrach, Nithard as a Military Historian of the Carolingian Empire, c. 833–843, Francia 44 (2017) 29-55

O. M. Phelan, The Scope of Fidelity in Nithard's Ninth Century, Viator 48/2 (2017) 21-47

A. J. Romig, Be a Perfect Man. Christian Masculinity and the Carolingian Aristocracy, Philadelphia 2017, 112-117

B. Cerquiglini, L'invention de Nithard, Paris 2018 в т. ч. о "Страсбургких клятвах" в качестве языкового памятника

H. Hummer, Visions of Kinship in Medieval Europe, Oxford 2018, 226-230

G. F. Heinzle, Flammen der Zwietracht. Deutungen des karolingischen Bruederkrieges im 9. Jahrhundert (Libelli Rhenani, 77), Koeln 2020

Упоминания:

Annales (Флодоарда Реймского)